Vier Amsterdamse scholen voor voortgezet onderwijs deden met ruim honderd leerlingen mee aan het educatieve programma Taal voor Eenzaamheid van social designer Madelinde Hageman. Kunstenaars en kunstvakdocenten werkten in workshops samen met de leerlingen toe naar de eindpresentatie die half december 2019 in galerie Framer Framed plaatsvond. In korte portretten laten we kunstenaars die meewerkten aan het onderwijsproject aan het woord.
Als Domenique Himmelsbach de Vries (1983) in 2009 afstudeert aan de Zwolse kunstacamie ArteZ, weet hij een ding zeker: hij wil niet opgesloten worden in de bubble van de kunst. Wat hij wel wil: breken met het eenzijdige toeschouwersschap en meer dan alleen zijn medeleven tonen aan de wereld. Hij specialiseert zich in social design, waarmee hij richting geeft aan zijn activistische achtergrond en zijn kunstenaarsschap. Met sociale interventies gaat Himmelsbach op zoek naar ‘de anderen’; mensen buiten zijn eigen wereld, met een ongekende geschiedenis.
Het strenge activisme heeft Himmelsbach inmiddels achter zich gelaten: ‘Dat polariseert teveel en is te negatief geladen. Alle energie gaat in het conflict zitten, zo bereik je geen verandering.’ Zijn sociale acties getuigen van interactie, ambivalentie en humor. Met een van zijn eerste interventies toonde hij letterlijk medeleven aan de wereld. Hij hing een spandoek van acht bij twaalf meter over een billboard langs de A28 met de tekst: ‘Ik ben begaan met jullie ellende’. Nadat duizenden weggebruikers de tekst hadden kunnen lezen, arriveerde Rijkswaterstaat met een hoogwerker om het het spandoek te verwijderen. Argument: het was een gevaarlijke afleiding voor de voorbijrazende automobilist.
Om te ontsnappen aan het theoretiseren over maatschappelijke vraagstukken, ontwikkelt Himmelsbach de sociale interventie ‘Een dag gratis hulp’. De achterliggende vraag is hoe je in contact komt met ‘de onbereikbare burger’, een probleem waar veel instellingen mee zeggen te worstelen. ‘Ik maakte een lijst van alle dingen waar ik goed in ben en mensen mee zou kunnen helpen’, vertelt Himmelsbach. ‘Ik verspreidde flyers en hing affiches op. Nadat er een stukje in de plaatselijke krant had gestaan, stroomden de aanvragen voor een dag gratis hulp binnen.’ Twee maanden lang heeft hij mensen uit alle lagen van de bevolking met de meest uiteenlopende klusjes geholpen. Van brainstormen tot het ophangen van lampen, van lessen in video-editten tot het maken van seniorproof-meubels, door wieltjes onder de meubels te zetten. Hij hoorde de meest interessante levensverhalen. ‘Ik had geen agenda. Eigenlijk had ik een totaal vage rol.’
Maar het mooie was dat ‘Een dag gratis hulp’ ook voor hemzelf – als nieuwkomer in Amsterdam – een sociale dimensie had. ‘Eigenlijk was het voor mij een zelfintegratiecursus in de stad. Het project gaf me een reden om al die verschillende mensen te ontmoeten die samen het verhaal van de stad vertellen.’ Het is ook een manier van isolement doorbreken die belangrijk is om gevoelens van eenzaamheid aan te kunnen: ‘Wel willen maar niet kunnen is misschien wel de kern van eenzaamheid’, denkt Himmelsbach, ‘sommige mensen weten niet hoe ze een sociaal leven moeten vormgeven, die persoonlijke alchemie, de warmte die ontstaat tussen jezelf en je omgeving.’ Himmelsbach heeft in de tussentijd nog veel meer interessante social designinterventies opgezet, waarvan het sinds 2013 lopende project ‘Een papieren monument voor de papierlozen’, misschien wel het belangrijkste en zeker het bekendste is. De portretten van de ongedocumenteerde vluchtelingen die door een groep van zo’n vijftien kunstenaars in houtsgravures worden maakt, moeten deze ‘onzichtbaren’ letterlijk een gezicht geven. Ze zijn overal in steden op muren en andere plekken geplakt en gaan inmiddels de hele wereld over.
Samen met docent culturele vorming Jantien Jongsma van de Amsterdamse middelbare school Spring High (www.springhigh.nl/home) draait Himmelsbach mee in het scholenproject van Voor Eenzaamheid. Met dertien- en veertienjarigen gaan ze beelden van eenzaamheid maken. Aan welke symbolen denken ze bij eenzaamheid? De leerlingen timmeren eerst houten geraamtes die ze opvullen met stro, waarna ze deze zullen gaan ‘aankleden’ met symbolen van eenzaamheid. ‘Zo maken ze samen een monument voor eenzaamheid, een soort altaar.’ Himmelsbach hoopt dat de jongeren kunnen meegaan in deze enigszins ‘absurde interventie’: ‘wat kun je van ze verwachten?’, vraagt hij zich af. Hij kijkt er naar uit.
Michaja Langelaan
