Er is geen socialere plek dan de kroeg. Daar vinden mensen elkaar. Het café als publiek domein om het gevoel van eenzaamheid te vermijden, te bedrinken of juist op te zoeken. Bar Eenzaam / Bar Lonely – Rituals for Loneliness van design antropoloog Tina Lenz presenteert zich in de vorm van een bierviltje. Met de mogelijkheid om op de achterkant een persoonlijk ritueel voor eenzaamheid te noteren. Een onderzoek naar de culturele dimensies van eenzaamheid.
Tina Lenz (1972) hanteert ethnografisch onderzoek als methode en gebruikt het universele bierviltje als tool. Ontmoetingen met respondenten vinden plaats in verschillende cafés, in meerdere landen met mensen van diverse nationaliteiten om zo rituelen voor eenzaamheid in kaart te brengen.
Hoe het begon
Op uitgenodiging van Call for Loneliness deed Lenz haar eerste interventie in Rotterdam. Uitgaande van het feit dat er rituelen bij eenzaamheid bestaan, wilde ze weten wat mensen herhaaldelijk doen wanneer ze zich eenzaam voelen. Eerst was ze nog enigszins vertwijfeld over haar probe: sateprikkers met een antwoordkaart als ‘vlag’ waarop de ondervraagde rechtstreeks kon schrijven. Achteraf bleek deze vlag als metafoor het juiste antwoord te geven. Tijdens de wandeling over de West-Kruiskade op zoek naar participanten vond ze in één uur twaalf verschillende nationaliteiten! Iedereen vertelde zonder enige remming wat ze repetitief deden wanneer ze zich eenzaam voelden – wandelen, denken aan Allah, mediteren, whatsappen, knuffelen met kinderen, zusje bellen, slapen – en poseerden trots met vlag voor de camera.
Het wordt een project
Lenz deed in Alicante en Lorca haar tweede interventie. Nu met een speciaal ontworpen Spaans bierviltje: Bar Soledad. Ze ondervroeg mensen op het terras en in barretjes over hun specifieke rituelen wanneer ze zich eenzaam voelen. Spanje staat bekend om het leven dat zich buiten, hoofdzakelijk in cafés, afspeelt. Het is heel normaal voor jong en oud om vaker op een dag het café op te zoeken. Door eerst een consumptie te bestellen begon Lenz informeel een gesprek met de persoon naast haar. Langzaam werd het een uitgebreide dialoog over eenzaamheid. Aan het einde werd de respondent gevraagd zijn of haar ritueel achter op het bierviltje te noteren. De Spanjaarden waren zeer nieuwsgierig en stonden volledig open voor het experiment. Lenz ging terug naar de West-Kruiskade in Rotterdam, dit keer met het bierviltje Bar Eenzaam om opnieuw een interventie te doen. Ze was gefascineerd door de spontane reacties. Door met open interviewtechnieken te werken waarbij vanuit de beginvraag de ruimte ontstond om langzaam door te vragen kwam Lenz tot mooie gesprekken in Bar de Kleine Witte en Café de Kooperen Toog. Bij de derde bar, een koffiehuis, werd ze weggestuurd door de eigenaar. ‘Waarom vragen over eenzaamheid? Wij hebben hier geen problemen!’ Duidelijk dat er ook locaties zijn die de interviewer zien als infiltrant.
Maatschappelijke betekenis
Het gebeurt zelden dat in de publieke ruimte over eenzaamheid wordt gesproken. Daarvoor acht men het onderwerp te précair. Lenz bewijst met haar project dat eenzaamheid een onderwerp is waar iedereen over wil praten. Ook in cafés en op terrassen. Zij stelt niet de vraag: bent u wel eens eenzaam? Maar: wat doet u als eenzaam bent? Het is precies door deze vraag dat mensen zich uitgenodigd voelen om zonder gêne over hun eenzaamheids-rituelen te spreken. Door zich te richten op een internationale invulling van deze rituelen, krijgt het explorerend onderzoek een belangrijke culturele dimensie.
Resultaat
Wat doet een Koreaan, een Chileen, Braziliaan, Rus, Nigeriaan met eenzame gevoelens? Komen we los van bepaalde stereotypen en valt eenzaamheid onder universeel gedrag? Lenz wil bierviltjes in verschillende talen laten drukken om patronen te herkennen binnen rituelen en te onderzoeken hoe eenzaamheid cultureel wordt bepaald. Graag zou ze een kring van interviewers vormen rond haar project die over de hele wereld de gesprekken over rituelen van eenzaamheid aangaan. Ze denkt eventueel aan rugzaktoeristen die met een stapel bierviltjes op zak mensen gaan ondervragen. Dat is meteen een handige ‘tool’ voor de eenzame reiziger om contact te maken in cafés. En wie weet komt er straks nog een uitgave van Lonely Bars on Planet om diverse vormen van eenzaamheid op te zoeken.
