Taal voor eenzaamheid in het buurthuis

Tijdens de corona-pandemie in 2020/2021 – voor veel mensen misschien wel de meest eenzame ervaring in tijden – kwamen in buurthuis Hebron in Amsterdam West buurtbewoners en vrijwilligers bijeen voor een bijzonder kunstprogramma over eenzaamheid. Samen met social designer Madelinde Hageman en design antropoloog Tina Lenz onderzochten ze in een aantal artistieke participerende interventies wat eenzaamheid voor hen betekent. Met taal, recepten, troostobjecten, vuur & vlam. Tijdens de bijeenkomsten kwamen de gesprekken over rituelen en gewoontes rondom eenzaamheid als vanzelf op gang.

Nieuw woord voor eenzaamheid

De deelnemers werd gevraagd te denken aan een situatie waarin ze zich eenzaam voelden tijdens de coronamaanden. Konden ze een nieuw zelfbedacht woord bedenken bij hun persoonlijke verhaal? Een klank, samenvoegsel van twee woorden of een fantasiewoord. De woorden werden op een lange strook papier geschreven: schoolplein-eenzaamheid, hele zachte eenzaamheid (milik), gedwongen eenzaamheid….Als er letterlijk meer taal voor eenzaamheid bestaat, wordt het makkelijker om hierover te praten. Misschien is er helemaal geen sprake van eenzaamheid, brengt een van deelneemsters naar voren. Zij heeft er in ieder geval geen last van. Toch doet ze supergoed mee aan alle bijeenkomsten.

De brief aan eenzaamheid

Stel je voor dat eenzaamheid een persoon is die je een brief kunt sturen. Wat heb je op je hart, wat zou je schrijven? Hoe wordt de aanhef: ‘Beste eenzaamheid’, ‘Geachte eenzaamheid’ of ‘Lieve eenzaamheid’. Wil je in deze brief een herinnering delen? Ben je boos, verlegen of verdrietig? Vraag je eenzaamheid om meer begrip of zelfs om hulp? Na afloop hangen de deelnemers hun brief aan een waslijn en worden ze door de anderen gelezen.

Ingrediënten van eenzaamheid

Eenzaamheid kan ook beschouwd worden als een gerecht dat uit verschillende ingrediënten bestaat. Een snufje dit, een flinke scheut van dat. Iedere deelnemer heeft z’n eigen recept van eenzaamheid met specifieke ingrediënten onderverdeeld in hoeveelheid gram. Kennen ze zoiets als lekkere eenzaamheid met een half pond warmte en een paar gram liefde? Of is het een koud gerecht met een mix van bittere en ongezellige ingrediënten? Misschien is er wel helemaal geen recept te bedenken omdat er juist ingrediënten missen: ‘Bij eenzaamheid is het de saamhorigheid die bij jou ontbreekt’, noteert een van de deelnemers.

Troostobject bij eenzaamheid

Wat geeft troost als je thuis bent en je eenzaam voelt? Kijk om je heen, loop door je huis en blijf kijken. Is er een speciale plek, een voorwerp, een dier, een lekker hapje waar je troost bij vindt? Misschien is er een speciaal ritueel dat je verzoent met eenzaamheid. Voor de een is het de kat die troost biedt, de ander vindt z’n bed de ideale plek om met een boek of muziek de eenzaamheid het hoofd te bieden, voor weer een ander is een heerlijke zoetigheid bij uitstek troostend. Een van de deelnemers draagt een tekst voor van Mevlana Rumi, de dertiende eeuwse Islamitische geleerde en mysticus. Daarin wordt het mens-zijn voorgesteld als een herberg waar alle gevoelens welkom geheten worden. Ook de sombere, de schaamtevolle en venijnige. ‘Wees dankbaar voor wie er komt. Want ieder van hen is gestuurd. Als een gids uit het onbekende.’

Een hand vol eenzaamheid

Stel dat eenzaamheid in je hand zou passen. Wat zou je maken? Hoe ziet die handzame eenzaamheid eruit? Hoe groot, welke vorm, welke kleur, wat voor materiaal? Misschien is het iets herkenbaars, een herinnering of een expressie van een gevoel. Nachtelijke duiveltjes die je wakker houden, een object met venijnige steeksels, een felrood poppetje of een kluwe kleine rommeltjes met uitstekende paperclips omwonden door een lint. Zoveel vormen, zoveel verhalen over eenzaamheid.

(Bewaar) jouw eenzaamheid (verbrand)

‘Ema’ zijn kleine houten tabletten die in Japan worden gebruikt om gebeden en wensen op te schrijven. Het is een manier om wensen door te geven aan priesters en geesten. Bij speciale gelegenheden worden de ema ritueel verbrand als symbool dat de schrijver van zijn wens is bevrijd. Wat zouden de deelnemers aan het eind van dit programma willen verbranden van hun eenzaamheid en wat graag koesteren, bewaren en meenemen naar huis? Ze beschilderen twee houten tabletten. Het tablet dat ze willen bewaren wordt een schilderijtje om op te hangen. Het andere is om in het vuur te gooien dat buiten wordt aangestoken. Weten ze je zeker dat ze het wilt verbranden?

Het programma Taal voor Eenzaamheid voor buurthuizen Hebron en WG-terrein is ontwikkeld door Madelinde Hageman en Tina Lenz in opdracht van Buurthulp West en de Protestantse Diaconie. Met speciale dank aan Ditta Westerbeke.