Taal voor Eenzaamheid is een nieuw kunst- educatief programma ontworpen voor het onderwijs. Een initiatief van social designer Madelinde Hageman in samenwerking met professionele kunstenaars en vakdocenten. Samen met leerlingen zijn ze op zoek gegaan naar nieuwe artistieke uitingen om eenzaamheid bespreekbaar te maken.

Na drie maanden hard werken presenteren ongeveer honderd leerlingen op 12 december 2019 hun interactieve werk in kunstgalerie Framer Framed.  Algehele opwinding hangt in de lucht. Directeur van Famer Framed Josien Pieterse lacht: ‘Chaos. Ik vind het wel superleuk. Wij zitten hier nog maar net maar we kunnen een hoop kinderen kwijt.’ Het is halverwege de ochtend en de voorbereidingen zijn in volle gang. Leerlingen lopen af en aan, druk met wat komen gaat. Fokka Deelen van Powerboat is als theatermaker betrokken bij de Amsterdamse MAVO. ‘Welk masker draag jij, als je je eenzaam voelt? Dat was de vraag die we stelden. De leerlingen moesten situaties uitbeelden waarin ze zich eenzaam voelden. Er zijn bijzondere dingen naar boven gekomen. Bijvoorbeeld wanneer je met zijn drieën naast elkaar fietst en er is een stukje weg waarbij dat niet meer kan. Dan moet er iemand achter gaan fietsen. Dat is eenzaamheid. Of dat je naar je vrienden loopt die staan te lachen maar als jij aankomt stoppen ze opeens. Ik vind dat zo bij de puberteit horen, ‘uitsluiting’ op die manier.’ Jens (13) en Amaro (13) hangen over de reling van de entresol. ‘We vinden het wel interessant maar leuk is een groot woord. Het kón gewoon. We leren wel over eenzaamheid, wat eenzaamheid met je doet.’

De leerlingen van de Vinse School hebben samengewerkt met kunstenaar Allard Medema en kunstvakdocent/ regisseuse Tonje Langeveld. Nico (13), Silver (13), Saar (13) en Luka (14) nemen de laatste stand van zaken nog even door. Ze zijn allemaal gekleed in het zwart want ‘dat moet voor onze voorstelling.’ Wat ze van het project vinden? ‘Leuk!’ roepen ze in koor. Nico: ‘Het gaat over eenzaamheid maar we werken goed samen, niemand voelt zich buitengesloten.’ Saar voegt eraan toe: ‘Het is creatief. Van die dingen waar je zelf niet opkomt, weet je wel.’ Silver knikt: ‘En je komt te weten hoe mensen zich voelen. Sommige verhalen zijn heftiger dan die van jezelf.’ ‘Maar,’ zegt Saar stellig: ‘Op onze school respecteren we elkaar en we vangen elkaar goed op als het nodig is. Daarom hebben we dit project goed gespeeld.’ Hebben ze er wat van geleerd? Stilte. Ze denken even na. Dan zegt Silver: ‘Dat sommigen het minder goed hebben.’ En Luka: ‘Eenzaamheid is iets wat vaak voorkomt maar ik heb het idee dat er niet veel over gesproken wordt.’ De dames pakken hun spullen bij elkaar: ze gaan hun performance nog een keer oefenen, ze hebben er zin in!

Wanneer de officiële presentatie begint lopen de leerlingen van de Amsterdamse MAVO als eerste in een lange rij achter elkaar door de expositieruimte. Ze hebben er de afgelopen tijd hard aan gewerkt, aan deze performance. Bijna alle leerlingen dragen een masker. Fokka roept met luide stem: ‘Dames en heren we hebben hier allemaal een masker met een binnenkant en een buitenkant. Onze vraag aan jullie is: achter welk masker kruip jij?’ Een luid applaus volgt. De moeder van Midas (13) is net op tijd binnen. ‘Ja,’ zegt ze laconiek, ‘Ik “mocht” niet komen maar ik heb toch een uitnodiging gekregen?’ Wat ze dan wil zien? ‘Gewóón, wat je doet. Ik zie al zo weinig van school.’ Ze gaan samen naar de foto’s kijken beneden aan de wand. Foto’s die vertellen waar eenzaamheid kan huizen. Dat is een helder verhaal. Visueel antropologe Mirjam Dorgelo is samen met de leerlingen op zoek gegaan naar ‘waar eenzaamheid kan huizen in je lichaam’. En waar huist eenzaamheid in de omgeving van school? Met behulp van een instant camera creëert Mirjam een laagdrempelig en open begin voor een samenwerking, met alle ruimte voor kwetsbaarheid en vertrouwen. De ervaringen van de leerlingen is het uitgangspunt geweest om te bedenken welke beelden erbij passen. De moeder van Midas is zichtbaar onder de indruk van de foto’s.

Jacob (13) en Stijn (13) zijn leerlingen van Spinoza20first. ‘Wij gaan mensen op een stoeltje zetten en dan proberen we erachter te komen bij welk voedsel ze zich het eenzaamst voelen. Ze mogen kiezen uit groente, snoep of fruit.’  De kunstenaars Olivia Reschofsky en Alice Pons van MOHA Projects en kunstvakdocent Elvira Vroomen hebben de afgelopen tijd samen met de leerlingen onderzoek gedaan naar de combinatie van eten en hun gevoel van eenzaamheid. Tijdens de voorbereidingen zijn ze begonnen met een spel over eten, emoties en eenzaamheid. Olivia en Alice hadden allerlei voedsel meegenomen en de leerlingen kwamen tot verrassende en grappige sketches. ‘Zo lieten ze een worstje praten over zijn eenzaamheid in zijn plastic velletje.’ Bij welk eten voelen Jacob en Stijn zichzelf het meest eenzaam? Jacob grinnikt: ‘Groente. Dat is niet echt een gewaardeerd voedsel, zeg maar.’ Stijn heeft snoep ingevuld want ‘ik snoep alleen maar als ik alleen ben.’ Het publiek mag deelnemen door een lootje te trekken. De jongen die eerder nergens aan mee wilde doen ‘want dit is allemaal heel stom’ deelt nu de lootjes uit. Zijn moeder kijkt glimlachend toe. Spinoza20first heeft ook een ‘Lonely Bar’ ontworpen. Hier kun je een drankje bestellen in de kleur hoe je je voelt. Geel is blij, rood is boos. Je krijgt een citroen of een aardbei in je drankje. Zephyr (13) praat het programma aan elkaar. ‘Fantastisch! Ik heb nog nooit eerder in een galerie opgetreden.’

Op de entresol staat het monument van de eenzaamheid, gemaakt door de leerlingen van Spring High in samenwerking met sociaal kunstenaar Dominique Himmelsbach de Vries en kunstvakdocent Jantien Jongsma. Het is een opstelling van zelfontworpen beelden: eerst zijn er de geraamtes getimmerd en vervolgens zijn die gevuld met stro. Dominique: ‘Daarna mochten de leerlingen de beelden ‘aankleden’ met symbolen van eenzaamheid. Zo hebben ze samen een monument voor eenzaamheid gemaakt.’ Hij roept het inmiddels toegestroomde publiek op een kaarsje aan te steken ‘om je eigen eenzaamheid te herdenken, of die van een ander.’ Hannah (13), Nuala (14), Maria Elisabeth (13) en Nina (12) staan naast het monument met een waxinelichtje in hun handen. Hannah: ‘Het was leuker dan ik had gedacht. Ik dacht dat er mensen dingen zouden komen vertellen, niet dat we dingen zouden maken. Ach ja, het zijn eenzame poppen die we gemaakt hebben.’ Nuala: ‘In donkere kleuren.’ Maria Elisabeth: ‘Ik weet niet precies waar ze voor staan?’ Nina: ‘Voor eenzaamheid! Je moest ze maken op de lengte hoe eenzaam jij je voelde. Jawel, dat is gezegd.’ De dames giechelen: ‘Haha, jouw pop is heel lang. Je bent echt eenzaam.’ Nuala sluit het gesprek af: ‘Je mocht anoniem een verhaaltje schrijven over wanneer je eenzaam was. Zo kon je ideeën opdoen om een pop te maken.’

Als buiten de schemering intreedt is het de beurt aan de Vinse School. Voor het eerst is het helemaal stil. Iedereen krijgt een koptelefoon op waar een ijzige wind doorheen klinkt. Vooraf in het proces hebben de leerlingen van Madelinde de opdracht gekregen om een nieuw woord te bedenken voor eenzaamheid. Al die woorden zijn opgenomen in een soundtrack. De leerlingen lopen door de ruimte. Via de koptelefoon hoor je hun stemmen die eenzame woorden zeggen als: koude patat, grijze muur en bevroren voeten. Zo wordt duidelijk dat eenzaamheid niets te maken heeft met wel of geen mensen om je heen. Het publiek luistert ademloos. Dan een geluid van stromende regen, de leerlingen klappen paraplu’s open zodat het publiek bij hen kan schuilen. De soundtrack eindigt met knapperend houtvuur in je oren en woorden of situaties waarbij de leerlingen zich niet eenzaam voelen: weekend, zwemmen, familie, mama die echt thuis is van haar werk, de zon. Eenzaamheid, wat ben je eigenlijk Audiokunstenaar Allard Medema heeft het project bedacht, samen met vakdocent Tonje Langeveld. De leerlingen moesten geluiden opnemen die met eenzaamheid te maken hebben. Ook mochten ze een brief schrijven aan eenzaamheid, en eenzaamheid moest antwoorden in briefvorm. Alles samen maakt dit tot een bijzondere theater geluids- performance.

Woordkunstenaar Jörgen Gario heeft het laatste woord. Hij heeft de afgelopen uren een gedicht geschreven over vandaag waar alle eenzaamheid  samenkomt. ‘Samen hoor ik liefde, koede patat voelt zich verdrietig. Af en toe, niet te vaak, zolang ik eenzaamheid kan delen met jullie.’ Tot slot bedankt initiatiefneemster Madelinde alle aanwezigen en nodigt iedereen uit vooral nog even rond te kijken of wat te drinken bij Bar Lonely. Zeker, ze kijkt terug op een bijzonder geslaagde middag: ‘Ik vind het opvallend en bijzonder dat de leerlingen zonder angst en zonder schaamte eenzaamheid de wereld in brachten. Ze zijn heel wijs en hebben over eenzaamheid nagedacht. Ze zien eenzaamheid niet als iets dat bij ouderen hoort. Of dat je een loser bent wanneer je zegt dat je soms eenzaam bent. Ze denken niet in clichés en weten dat eenzaamheid niets te maken heeft met wel of geen vrienden hebben.’

Verslag door Karin Stroo

Foto’s 12 december door Liesbeth Sluiter

Op 12 december 2019 kwam Oost-online langs om een verslag van het evenement te maken. Zie de website van Amsterdam Oost online.

De film (11 min.) die Linda Zwart maakte van het project laat goed zien hoe jongeren betrokken raakten bij het onderwerp eenzaamheid.

Meer informatie zie ook: www.facebook.com/vooreenzaamheid/ en Taal voor Eenzaamheid website